Fikir

[evvabin]

s.a. gençlerimiz kazanma adına bizler sakarya da çeşitli çalışmalar yapıyoruz. liseli gençlerin haftalık sohbet grupları var bunlara devam ediyorlar ayrıca her hafta çiğ köfte yaparak hepsini bir araya topluyoruz bir şeyler anlatmaya çalışıyoruz.

dört yıldır sakaryadayım şunu gördüm bizler gençlerin ve çocukların ilgisini çekebilecek faliyetler yapmalıyız. yani onların dünyalarına girmeliyiz. ilk yıllarda kulübümüzde oyun oynayacakları ortam yoktu sadece etüd amaçlıydı. ilk başta çocuklar geliyordu ama daha sonra sayı giderek azalıyordu. şuan kulübde plas station (PES) var. gariptir ki hiç gelmeyen çocuklar gelmeye başladı. artık tanımadığımız çocuklar bile geliyor. çocuklar ve gençler oyun için geliyor ama bizde vermek istediklerimiz tam manasıyla olmasa bile vermeye çalışıyoruz. yine aynı şekilde yaz okulu çalışmalarında da futbol basketbol sinama ve yüzme gibi faliyetler koyarak eğlenceli bir öğrenme ortamı oluşturuyoruz.
Hz. Âli Efendimiz
Çocuklarınızı yaşadığınız zamana göre değil, yaşayacakları zamana göre yetiştiriniz. sözünü iyi kavrayıp bu şuurda hareket ederek çocukların düşünce dünyasına hitab ederek onları kazanmaya çalışmalıyız diye düşünüyorum. bu arada kültür merkezimiz açıldığında daha sistemli ve güzel çalışmalar yürüteceğiz sakaryada inşallah

[maneviyat]

Hz. Âli Efendimiz
Çocuklarınızı yaşadığınız zamana göre değil, yaşayacakları zamana göre yetiştiriniz. sözünü iyi kavrayıp bu şuurda hareket ederek çocukların düşünce dünyasına hitab ederek onları kazanmaya çalışmalıyız diye düşünüyorum. bu arada kültür merkezimiz açıldığında daha sistemli ve güzel çalışmalar yürüteceğiz sakaryada inşallah

İnanın bu çalışmanıza çok sevindim önemli sermayemiz derlerya çocuk için bu sermayeyi kaybetmemek çok önemlidir.En iyi ve faydalı şekilde değerlendirilmelidir.Ne aileler şu ahir zamanda çok fazla yetebiliyor nede çocuklar çok bilinçli olabiliyor..Bunu dengelemeye çalışmanız çok güzel olmuş Rabbim muvaffak edip mükafatınızı verir inş bu dünyadada ahirettede..Çocukları ne çok sıkmak nede çok serbest bırakmak doğru değil.Malesef istenmeyen sonuçlar alınabiliyor..

[seyir]

Play station güzel fikir... Bulunduğum çevrede gençlerin çoğu okul dışı vakitlerini internet cafe lerde geçiriyor. Birçok baba da bu durumdan muzdarip. Engelliyememiş. Kaptırmış. Çocuk evde tv. de temel alıyor, okulda/sokakta diğer arkadaşlarıyla pekiştiriyor, internet cafe vs. de de vakitleri çürütüyor. Şeytan ve nefs çemberi, emir komutası, vesveseleri ilhamları içinde adeta özgür olucam çabasıyla kendini kafese tıkıyor. Bu temelde yetişince de, yetişkin hali gençlik halinden pek farklı olmuyor.
Bu gençler/çocuklar için çalışmamız lazım. Nitekim küfür ehli harıl harıl çalışıyor/çalıştırılıyor. Artık internet cafe mi açıcaz, oyun evi mi açıcaz... Kapalı devre, internete açık olmayan oyun evleri olabilir. Ağ kurup, belirli saatlerde çevre çocuklarının beraber oynadıkları oyunları oynamasına zemin hazırlanabilir. Play station lar konabilir, hatta langırt dahi olabilir belki? Zamanla ayak alıştırdıktan sonra zararlıdan sıyırıp daha faydalı işlerle meşgul edilebilir.. Ne biliym, langırt için gelen çocuk, 6 ay sonra ordaki kitapları kurcalayan birisi haline gelebilir, ayaklar alıştıktan sonra da zararlı görülen oyun/oyuncaklar pasife edilebilir belki?
Fikirleriniz?

[Abdüllatif]

Bir çocuk o oyunlara alıştı mı bir daha bırakması için, ona dini eğitim vermek için harcadığınız zamanın üç-dört katı zaman lazım.

Gençleri çekmeli, çekecek bir şeyler bulmalı; ama bu tür oyunlarla değil. Biz bisküvi kola vs. veriyorduk, sohbetten sonra çocuklarla maç, güreş vs. yapıyorduk.

Zaten sadece bilgisayar oyunları için gelen çocuktan çok şey beklememek lazım. Kalıcı olmuyor o tür çocuklara verilenler. Bence...

[maneviyat]

Bir çocuk o oyunlara alıştı mı bir daha bırakması için, ona dini eğitim vermek için harcadığınız zamanın üç-dört katı zaman lazım.

Gençleri çekmeli, çekecek bir şeyler bulmalı; ama bu tür oyunlarla değil. Biz bisküvi kola vs. veriyorduk, sohbetten sonra çocuklarla maç, güreş vs. yapıyorduk.

Zaten sadece bilgisayar oyunları için gelen çocuktan çok şey beklememek lazım. Kalıcı olmuyor o tür çocuklara verilenler. Bence...

Çocukları artık yiyecekle falan bağlamak zor oluyor eskisi gibi değil..Aç kalmaya malesef biçok şeyi özellikle oyunu tercih ediyorlar..Ben bizzat şahit oldum birkaç çocuğun arkadaşlarla maç yapıcaz deyip aralarında para toplayıp internet cafeye gitmeyi planladıklarını biliyorum..Daha da küçük yani bu dediğim çocuklar..Yalan söylemeye başlıyorlar eğer yalana alışırlarsa bu da çok kötü... çok üzücü..İnternetten daha iyi faydalanmaları gerektiği internetin sadece oyun olmadığıda öğretilebilir...Arada oyunda oynatılıp neden diğer çocuklar oynarken bize bu hak verilmiyo düşüncesi en azından oluşturulmamış olur İnternet cafelerin zararları anlatılabilir..Mesela çocuklar internetteki bilgi yarışmaları, testler var seviyelerine göre onlarıda çok seviyolar..Bu oyunları zaten hergün hergün şeklinde değil arada çok sıkmamak için oynatırlar sanırım zaten oynamayan çocuk yok gibi:)))Yani onları teknolojiden yararlanırken doğru olana yöneltmek ve bunuda güzel ahlakı aşılayarak yapmaya çalışmak önemli olan.. hayırlısı inş..Acizane fikirlerimi söyledim..Tabi bu konuyla ilgili faaliyette bulunan arkadaşlar daha iyi gözlemlerler ..

[Abdüllatif]

Ben örnek verdim bisküvi falan diye...

Oyun arada olabilir belki ama aşırı kaçmamak lazım, oyundu, langırttı, başka şeylerdi; bunlara yoğunlaşılırsa, her seferinde bunlar olursa o zaman iş kötü. Başka şeyler bulmak lazım.

Diğer bir önemli nokta da çocuklarla ilgilenen kişinin çocukları kendine bağlayabilmesi. Onların seviyesine inebilmesi. Çocuk başındaki kişiyi severse, bu sefer programa can atar. Çocuklar arasında aranılan adam olmak lazım.

Örnek vermek için söylüyorum, bizim Kırıkkale'de yaptığımız yaz okulnuda sonra gördüğüm her çocuk "Hocam seneye gelecek misiniz, siz gelmezseniz ben de gelmem!" diyor. Bunu sağlamak lazım.

[maneviyat]

Kesinlikle katılıyorum Abdullatif kardeşim çocuğun eğitim veren şahısları sevmesi en önemli etken ...Aslında benim demek istediğimde oyunları bağımlılık yapmayacak çok fazla rağbet görmeyecek düzeyde verebilmek.Ama çocuklar gerçekten çok doyumsuz özellikle şu zamanımızın çocuklarında özenti bir numaralı etken.Artık çocuklar çocuk müziği dinlemiyolar hani biz Ali babanın çüftliği gibi çocuk şarkıları dinlerdik küçükken:) ama bizim onları dinlediğimiz yaştaki çocuklar şuan rap dinliyor ve yapıyor.Uyarılara verdikleri cevaplar,savunmaları yaş düzeylerinden fazla ve sert oluyor..Bu yaşta siyasetle ilgili düşüncelerini söylüyorlar:)Örneğin aşağıya hatırladığım kadarını yazayım:)

Anne; Oğlum artık içeriye gel dışarda oynamanı istemiyorum çok fazla durdun ?
çocuk; hayır gelemem evde sıkılıyorum..
Anne;çabuk kapıya gel bişey diyicem.
Çocuk;Ne oldu çabuk söyle .
Anne;içeriye geçiceksin..(tabi burda anne oynadığı arkadaşlarını tanımadığı ve sokaktaki davranışları hoşuna gitmediği için içeriye geçmesini istiyor)
Çocuk;Ağlamaya başlıyor burda:)
Anne;Ağlayarak apartmanda kimseyi rahatsız etmeye hakkın yok.
Çocuk; Ama benimde oyun oynamaya kendim karar vermeye hakkım var
Anne ; çocuğu tuutp kolundan zorla içeriye alıyor:)
Çocuk; o zaman bilgisayarda oyun oynarım benim hakkım bu hep dersmi çalışıcam?
Anne; Tabiki oyun oynamak hakkın ben sana sürekli ders çalış demiyorum ama bilgisayarda veya sokakta çok vakit geçirmen senin için sakıncalı olduğu için bunu istemiyorum..Zaten belli bir süre oynadın.
Çocuk;O zaman napıcam söyle bana..Herkesin anne babası izin veriyor bak birsürü oyun oynayan bilgisayarda internet cafede oynayan çocuk var onların ailesi kızıp karışmıyor gibi..



Görüldüğü üzere çocuklar çok bilinçli dğeil eskisi gibide değil anne babaya saygının farkında bile değiller.Yetmiyor yani çocuklara çevresindekileri gördükçe kesinlikle ailenin haksız olduğunu düşünüyorlar o zamanda böyle bir çocuğa çok faydalı olamıyosun.Yönlendirme ve destek çok önemli malesef çocuklar anne babayla yüz göz oldukları için çokta ciddiye almıyorlar 3. şahıslar daha etkili oluyor.İnş bu eğitimi ve desteği veren kardeşlerimizden Allah c.c razı olsun yardımcıları olsun..Geçen gün bir gazeteden anket için bir bayan geldi yaptıkları ankette çocukların çoğunun anne babasını bilgilide olsalar cahil olarak gördükleri sorunu yansımış ankete...Kısacası aileler yaşanılan ortam ve güvensiz etkenlerden dolayı kısıtlamak zorunda kalıyorlar ama bunu çocuk kabullenmek istemiyor ve aileleri cahil,bilgisiz hak tanımıyanlar olarak görüyorlar..

[mahinur]

Anne; Oğlum artık içeriye gel dışarda oynamanı istemiyorum çok fazla durdun ?
çocuk; hayır gelemem evde sıkılıyorum..
Anne;çabuk kapıya gel bişey diyicem.
Çocuk;Ne oldu çabuk söyle .
Anne;içeriye geçiceksin..(tabi burda anne oynadığı arkadaşlarını tanımadığı ve sokaktaki davranışları hoşuna gitmediği için içeriye geçmesini istiyor)
Çocuk;Ağlamaya başlıyor burda:)
Anne;Ağlayarak apartmanda kimseyi rahatsız etmeye hakkın yok.
Çocuk; Ama benimde oyun oynamaya kendim karar vermeye hakkım var
Anne ; çocuğu tuutp kolundan zorla içeriye alıyor:)
Çocuk; o zaman bilgisayarda oyun oynarım benim hakkım bu hep dersmi çalışıcam?
Anne; Tabiki oyun oynamak hakkın ben sana sürekli ders çalış demiyorum ama bilgisayarda veya sokakta çok vakit geçirmen senin için sakıncalı olduğu için bunu istemiyorum..Zaten belli bir süre oynadın.
Çocuk;O zaman napıcam söyle bana..Herkesin anne babası izin veriyor bak birsürü oyun oynayan bilgisayarda internet cafede oynayan çocuk var onların ailesi kızıp karışmıyor gibi..

Hocam çok işin var yumurcakla


Sevginin en büyük payı var kesinlike.Çocukları ancak sevgiyle çekebilirsin. Benim ilgilendiğim yedi sekiz kız çocuğu vardı. Herşeyden önce gönüllerini çalmaya uğraştım. Onlarla çocuk oldum yeri geldi oyunlar oynadm ip atladım
Onların sorunlarını önemsemek lazım.Bize göre basit küçük ama onlar için devlet meselelerinden daha mühim.Onları dinlemek de çok önemli.Anlatmalarına şikayet etmelerine izin vermek gerek.Çözümü belli olduğu halde birlikte çözüm yolu aramak gerek.Çocuklar nasihat dinlemeyi hiç sevmezler.Masal gibi gelir ve dinlerken halının desenleri ile meşgul olurlar.Bu yüzden konuşurken soru cevap yöntemini denemenizi tavsiye ederim. Bence şu yolu denersek halledebiliriz.Ne dersin deneyelim mi.Olur mu sence.Ya da senin fikrin nedir vs.. Önemsendiklerini hiissettirmek gerek..

Küçük sürpriz ve hediyeler çocukların hoşuna gider.Güzel sözler iltifatlar.. Seviyorlar ya

Benimkiler beni çok seviyorlar Çaldım gönüllerini Ben de onları çok seviyorum ama. Sevmesem ya da ilgisiz kalsam anlıyorlar hemen..

Zeki oluyo çocukların geneli. Anladıklarını çaktırmıyorlar ama

[maneviyat]

Haklısın mahinur kardeşim içinde sevgi olmadan ne ve kim başarılı olabilirki:) ama inan bazen çocuklara bu da yetmiyor diyorumya kendi istediklerini yaşamak istiyorlar artık onları hayvan bitki oynamak mutlu etmiyor yada topu dışarıda arkadaşlarıyla oynamak istiyor... en önemli sorunda özellikle İstanbul'da yaşayan çocuklar için enerjilerini atamamaları.Onları dışarıya göndermiyoruz arkadaşlık ortamı kuramıyorlar evdede seçenekleri ve istekleri net yada tv oluyor .O da ayrı bir sorun mesela oğlum bir ara yabancı bir çizgi film kanalını çok izlemek istedi bütün arkadaşlarım izliyor oyun kuruyoruz okulda falan neyse bir müdet izlemesine iizn verdim baktım daha küçük olan kızım birgün bana mama diyor:D bildiğimiz mama değil ama anne yerine bana mama diye sesleniyor meğerse yabancı kanaldaki çizgi filmden örnek almış sonra anladım bunu ...Utanıyordum artık biryere gittiğimizde sürekli mama diyordu bana:)) O yüzden çocukları olan varsa sakın izletmeyin:(
Genelde yazdıklarının çoğunuda yapmaya çalışıyorum ama zamanla meyvesini alırız diye ümit ediyorum inş..Ben iki kere yanlış yönlendirmeyeyim diye çocuk psikiyatriğine gitmiştim destek almak için gittik resimler çizdirdi ona ve 1 saat kadar sanırım onunla muhabbet etti yani çocuk dışarda ve en çokta babası ve arkadaşlarıyla vakit geçirmek istiyor dedi.Bu da onun en doğal hakkı ama işte bazen bulunduğumuz ortamlar buna müsait olmuyor hayırlısı inş..Birde sevindiğim konu evimin tam karşısı on adım civarı camii ..cemaatte oğlumu çok seviyorlar çok destek oldular genelde namazlarına camiye gitmeye çalışıyor bazen cami soğuktu ,farzı kıldım geldim desede onda pozitif gelişmeler bıraktı özellikle cemaattekilerin ona hediyeler vermesi puan vermesi onu çok mutlu ediyordu şimdi kendiliğinden gidiyor bir ara sırf hediye için gideceğini düşünmüştüm hatta içimden kızmıştım ama öyle olmadı:))sonra camiye resimli kıyafetleriyle gitmemesini söyledim yavaş yavaş onuda kabul etti şimdi üstüne başına bakıyor camiiye giderken:)) zamanla inş daha iyi olurlar..

[seyir]

Bulunduğum çevrede 12-18 yaş arası, ana-baba-büyük sözü dinlemeyen, duman altı olmuş küfürlerin havada uçuştuğu internet cafe' ye bağımlı olmuş çocuklar gençler mevcut. Kimisi de okulu terk etmiş ve üstelik çalışmıyor da. Hayatları internet, futbol ve gayri edebi tv programları ile geçiyor. Bu minvalde yetişiyorlar. Bunlara kumandalı araba da alsak, bisiklet de alsak bizimle bir faaliyete girişmez diye düşünüyorum... Anca motor alıcaksın ki onlada uçup kafayı gözü kırsınlar... Estağfirullah...
Aklıma ilk olarak gelen şey, yine internet cafe, oyun evi gibi bir ortam kurup en azından dumanaltı ve gayri ahlaki ortamdan, daha kontrollü bir ortama çekmeye çalışmak. Küfrün, edepsizliğin, sigara vs.. bağımlılıkların olmadığı. Cazip tarafı ise ücretsiz ve yer yer yemeli içmeli olması... Onları bir nebze çekebildikten sonra, yarışmaydı, güreşti, geziydi birşeyler le daha bi normal hale sokup, dini/ahlaki eğitimlerini sağlamaya çalışmak.

Sizce başka neler yapılabilir?

[mahinur]

bildiğimiz mama değil ama anne yerine bana mama diye sesleniyor meğerse yabancı kanaldaki çizgi filmden örnek almış sonra anladım bunu ...Utanıyordum artık biryere gittiğimizde sürekli mama diyordu bana:)) ..

Seyir Bey'in tavsiyelerine katılıyorum

[mehmetemin]

şimdi gençler internet kafelere gidiyorlar falan diye çok yakınan kardeşlerimiz oldu,onları çekmenin yolu bu diye oyun oynamak vb.

şahsen ben teknolojiye uzak bir insandım,cep telefonum üniversiteye başladğımda yoktu.2.sınıfta almıştık.
bana verilen aile telkini internete kafeye gitmem adeta suç gibi yansıtılmıştı,internetim yokken zaruri işler için bile birkaç kez gittiğimde yaşımda 20 den fazla idi,suçluluk duydum.

bir bilardo olan yere girmişliğim yoktur.vs

bu ailelerden mi kaynaklanıyor nedir yani,anlamıyorum.

ikincisi 1980 darbesi ile gençler apolitik hale getirildi,malum 80 den önce çocuk 17-18 yaşında türkiyeyi geç,dünyayı kurtarıyordu ve bu düşüncesi içinde elinden geleni yapıyor ,hatta ölüyor,öldürüyordu.

28 şubat ilede bir aislam diyelim.islami fikirler etrafında gençlerin toplanması,fikir ,proje üretmesi gibi şeyler yokoldu.neticesi ortalıkta saçı jöleli ,ayağı konversli,kulağında mp3 ,ne tarihinden,ne dininden,ne geleceğinden habersiz,ilgisiz ot gibi bir nesil yetişiyor.

yani bu gençlerinde meselesi değil,toplum olarak geçmişte bir aileler arası akşam oturmaları falan olurdu,artık bayram seyran hariç kimse kimseye gitmez oldu.

bu aslında refah artışınında doğal sonucu belki türkiye hala milli geliri şöyle yok,bilgisayar kullanımı şöyle gibi ülkelerle kıyaslanıyor ama ülkemizde ciddi refah artışı var,imkan artışı var.

[Zeyneb Büşra]

1)Mehmetemin bey görüşleriniz gerçekten çok doğru. Ben genel olarak özellikle erkek çocuklarının bu hale gelmesinde babaların da sorumluluğunun olduğunu düşünüyorum. Babalarda aşırı merhamet, otorite yokluğu var, parasını eksik etmeyen, gerektiği yerde tepkisini ortaya koyamayan bir baba bu noktaya getiriyor çocukları. Zaten bir süre sonra da ne söylersen söyle fayda etmiyor. Kızan, tepki koyan anneyi de düşman gibi görüyor çocuk, ne de olsa baba her denileni yapıyor. Tepki baştan koyulmalı, iş işten geçtikten sonra tepki koymanın anlamı yok. Bir çocuk küçüklükten itibaren babsından korkmalı, denetleme mekanizmasını hissetmeli.

2) Diğer bir durum, koruyuculuk çok önemli, benden önce de belirtildiği gibi internete, oyuna alışmış bir çocuğu kaldırmak engellemek çok zor, alışmasını önlemek lazım. Bunlar için yaptığımız faaliyetlere gelen çocuklardan ise genel itibariyle bir hayır gerçekten gelmiyor. Bizim bir grubumuz vardı yıllar önce. Film izleme olayını ortaya atmışlardı kandırmak için. Film ortadan kalkınca kimse gelmez oldu. Bu içten gelmeli. Yani böyle kandırmaların falan da günümüz gençliinde çok etkili olabileceğini sanmıyorum.

3) Diğer bir konu, bir çocuk zorluğu görmeli, rahata çok alışmamalı. Emek sarfederek kazanmanın tadını bilmeli. Çocuğa meşgale lazım. Aklıma ilk gelen internet sitesi yapımı öğrenilebilir mesela. Bu sayede para kazanmasını da bilir. Harçlıklar aylık ya da haftalık verilmeli, tasarrufu öğrenir bu sayede.

[Abdüllatif]

Ben genel olarak özellikle erkek çocuklarının bu hale gelmesinde babaların da sorumluluğunun olduğunu düşünüyorum. Babalarda aşırı merhamet, otorite yokluğu var, parasını eksik etmeyen, gerektiği yerde tepkisini ortaya koyamayan bir baba bu noktaya getiriyor çocukları.

Ondan ziyâde; ailede tasavvufi bir eğitim/eğilim olmazsa, çocuğa hele bu devirde hiç bir şey verilemez.

Adam hatmelere gitmez, kadın hatmelere gitmez; evde sohbet dinlenmez, baba-oğul kalkıp camiye gidilmez; baba evde kös kös oturur, namazı alelacele kılar; anne kös kös televizyon izler, namazı alelacele kılar...

Sen çocuğunu hatmeye götürmezsen, sen çocuğunu namaza götürmezsen, sen çocuğunla oturup hocaefendinin sohbetini dinlemezsen; ister merhametli ol ister merhametsiz, ister parasını çok ver ister az, ister tepkini koy ister koyma hepsi boştur arkadaşlar!..

Anne babanın dindar olması da yetmez, tasavvuf olacak ki çocuğa tasavvufi ahlak öğretilsin...

[evvabin]

Ailede tasavvufi bir eğitim/eğilim olmazsa, çocuğa hele bu devirde hiç bir şey verilemez.

Adam hatmelere gitmez, kadın hatmelere gitmez; evde sohbet dinlenmez, baba-oğul kalkıp camiye gidilmez; baba evde kös kös oturur, namazı alelacele kılar; anne kös kös televizyon izler, namazı alelacele kılar...

Sen çocuğunu hatmeye götürmezsen, sen çocuğunu namaza götürmezsen, sen çocuğunla oturup hocaefendinin sohbetini dinlemezsen; ister merhametli ol ister merhametsiz, ister parasını çok ver ister az, ister tepkini koy ister koyma hepsi boştur arkadaşlar!..

Anne babanın dindar olması da yetmez, tasavvuf olacak ki çocuğa tasavvufi ahlak öğretilsin...

abdüllatif kardeşim herşey senin dediğin kadar basit kolay olsaydı oooo neler olmazdı ki. artık çocuklar eski çocuk değil. senin söylediğin eğitim mödeli çok zor. çocuğa sen evde bir şeyler yaptırırsın ama dışarı çıktığı zaman çocuk apayrı bir dünyayala karşılaşır ve bir ikilem bocalama yaşar. Hz. Âli Efendimizin bu sözünü biraz daha derinlemesine incelemeni tavsiye ederim. Çocuklarınızı yaşadığınız zamana göre değil, yaşayacakları zamana göre yetiştiriniz. çocukları dört duvar arasına sıkıştıramayacağımıza göre onları neler hissedebilceğini düşünerek çağın gereklerine göre hareket etmek zorundayız.
bu arada sakaryada hemen hergün sohbet vermeye giden hatmeleri yapan hocalarımız var ama çocuklarda sorun var ve bu kişiler öğretmenlik mesleğini icra ediyor. yapılan ev programlarında çocuklarla biraz konuştuğun zaman neler çıkıyor neler. kesinlikle aile önemlidir ancak çocuğu yaşadığı çevreden soyutlyamazsın. bunların KAD'ı yapılmalı ona bir plan yapılmalı ve çocuk o çerçeveye göre yetiştirilmelidir.